Otyłość i nadwaga – alarmujący problem XXI wieku
Otyłość i nadwaga to problemy cywilizacyjne, z którymi muszą się mierzyć kraje wysoko rozwinięte oraz szybko rozwijające się. Skala tej epidemii jest bardzo niepokojąca, a statystyki ciągle rosną w górę. Na pewno i Ty zauważyłeś w swoim otoczeniu osoby otyłe, nie należy jednak piętnować tego problemu, ponieważ jego podłoże jest bardzo skomplikowane. Ciężko jest wygrać z tą chorobą w pojedynkę, a nawet jeśli się uda, to pozostawia po sobie ślad oraz ogromne ryzyko ponownego nawrotu. Jak rozpoznać czynniki wywołujące otyłość i czy można ją efektywnie pokonać?
Spis treści:
1. Otyłość a nadwaga – jak je odróżnić?
3. Jak rozpoznać, czy masz problem z nadwagą lub z otyłością? Diagnostyka i metody
4. Fakty i statystyka na temat otyłości i nadwagi
5 Przyczyny powstawania nadwagi i otyłości
6 Jakie są konsekwencje otyłości?
8 Podsumowanie – Jak pokonać otyłość?
1. Otyłość a nadwaga – jak je odróżnić?
O otyłości świadczy znaczny przerost tkanki tłuszczowej, który jest stanem ponadnaturalnym. Tłuszcz obrasta narządy wewnętrzne oraz całą sylwetkę, a dodatkowe kilogramy zanadto obciążają cały organizm. Dodatkowy ciężar najbardziej odczuwają stawy i kręgosłup – w wyniku tego pojawiają się problemy z chodzeniem. Otyłość może przerodzić się w poważne dysfunkcje i schorzenia, utrudniające prawidłową aktywność, czerpanie radości z życia oraz doprowadzić do przedwczesnej śmierci. Jest ona uznawana za chorobę przewlekłą o bardzo skomplikowanym podłożu, np. genetycznym, psychologicznym, hormonalnym oraz środowiskowym. Winą obarczane są takie czynniki, jak: zła dieta, siedzący tryb życia (pozbawiony ruchu i dodatkowych aktywności), a także choroby współistniejące i przyjmowane leki, np. sterydy, które pobudzają apetyt.
Natomiast nadwaga to stan pomiędzy optymalną wagą a otyłością (wskaźnik BMI powyżej 25 do 29,9). Wynika przeważnie ze złej diety, która dostarcza więcej kalorii niż organizm potrzebuje. Dlatego nadwyżka niespożytkowanej energii zostaje zmagazynowana w formie tłuszczu. Nadwagi nie można lekceważyć i traktować jako dodatkowych krągłości, ubogacających sylwetkę, ponieważ szybko może przerodzić się w otyłość. Przy odrobinie samozaparcia i motywacji z nadwagą można uporać się samemu, natomiast z otyłością niestety już nie. Dlatego trzeba działać od razu, zamiast akceptować nowy stan i nadprogramowe kilogramy.
2. Rodzaje otyłości
Możemy rozróżnić otyłość ze względu na kształt, jaki przybiera sylwetka, jest to:
• Otyłość pośladkowo-udowa – lub ginoidalna – taka sylwetka przypomina kształtem „gruszkę”. Ten rodzaj jest typowo kobiecy, ze względu na uwarunkowania hormonalne, powodujące odkładanie się nadmiaru tłuszczu na biodrach i udach.
• Otyłość brzuszna – inaczej zwana androidalną lub centralną – taka sylwetka przybiera kształt „jabłka”. Zdecydowana większość tkanki tłuszczowej gromadzi się w obwodzie talii oraz w mniejszym stopniu na karku i ramionach. Jest to bardzo groźny typ otyłości, ponieważ istotne narządy wewnętrzne są otłuszczone i narażone na liczne komplikacje powodujące realne zagrożenie dla życia. Problem ten dotyczy w większości mężczyzn, ale także spotyka kobiety po menopauzie.
• Otyłość uogólnioną – gdzie dodatkowe kilogramy rozkładają się równomiernie na całym ciele.
Inny podział dzieli otyłość ze względu na wagę w czterostopniowej skali, wyliczanej za pomocą wskaźnika BMI. Jest to otyłość:
• I stopnia – umiarkowana otyłość – wskaźnik BMI od 30,0 do 34,9
• II stopnia – zaawansowana otyłość – wskaźnik BMI od 35,0 do 39,9
• III stopnia – skrajna otyłość – wskaźnik BMI od 40,0 do 49,9
• IV stopnia – skrajnie olbrzymia otyłość – wskaźnik BMI wynosi 50,0 i więcej.
Inna klasyfikacja otyłości dzieli ją w ujęciu przyczyny jej powstania. Jest to otyłość:
• Pierwotna – gdzie bodźcem rozwoju jest niezdrowa dieta, styl życia lub czynnik genetyczny, pobudzany predyspozycjami rodzinnymi i utrwalaniem się złych nawyków.
• Wtórna – jako konsekwencja innej choroby. Wymienić tu można m.in. niedoczynność tarczycy, menopauzę, problemy hormonalne, niedoczynność przysadki mózgowej, zespół Cushinga, zespół Turnera czy zespół Downa.
3. Jak rozpoznać, czy masz problem z nadwagą lub z otyłością? Diagnostyka i metody
Najprostsza metoda to wyliczenie wskaźnika BMI (Body Mass Index). Pokazuje on stosunek masy ciała względem wzrostu. Dzięki niemu łatwo odczytasz, w którym przedziale się mieścisz. Taka samokontrola jest bardzo ważna, może stanowić impuls do działania. W początkowej fazie przybierania na wadze, indeks BMI może wskazać np. lekką nadwagę, co powinno być dla każdego sygnałem do zmiany nawyków lub diety. Nie warto czekać, aż przekroczy się wyższy próg, a tkanka tłuszczowa nadmiernie urośnie. W internecie znajdziesz wiele gotowych kalkulatorów i tabelek, które pokazują w jakich granicach powinna mieścić się prawidłowa waga.
Kolejną i bardziej fachową metodą jest wskaźnik WHR (Waist to Hip Ratio). Oprócz diagnostyki otyłości, wskazuje także, z jakim rodzajem mamy do czynienia. Należy zmierzyć obwód talii oraz obwód bioder oraz wyliczyć wskaźnik. Takie badanie ma sens tylko u osób z nadwagą i otyłością, u osób szczupłych wynik będzie fałszywy.
Innym nowoczesnym narzędziem służącym do analizy stanu całego ciała jest bioimpedancja elektryczna (BIA – Bioelectrical Impedance Analysis). Za pomocą fal elektrycznych oszacowany zostaje poziom tkanki tuszowej (badanie cechuje się wysoką dokładnością). Jest to metoda nieinwazyjna, całkowicie bezpieczna dla zdrowia. Takie badanie można wykonać w specjalistycznych klinikach dietetycznych. Wynik powyżej 25% u mężczyzn oznacza otyłość, u pań granicą jest natomiast 30% tkanki tłuszczowej całkowitej masy ciała.
4. Fakty i statystyka na temat otyłości i nadwagi
Problem otyłości urósł do ogromnych rozmiarów i mówi się o niej jako o globalnej epidemii, która stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Według globalnych danych WHO z 2016 roku:
• 39% światowej populacji mierzyło się z problemem nadwagi! To jest przeszło 1,9 miliarda osób, ale biorąc pod uwagę tylko dorosłych. Wskazano też, że w tej grupie było 650 milionów osób z nadwagą i w następnych latach występowanie tej przypadłości będzie się znacznie pogłębiać.
• 13% ludzi na świecie borykało się z otyłością. Było to alarmującym faktem, ponieważ okazało się, że od 1975 roku statystyka się potroiła.
• Z kolei wśród dzieci i młodzieży w przedziale wiekowym od 5 lat do 19 lat oszacowano 340 milionów przypadków otyłości lub nadwagi.
• Z każdym rokiem rośnie odsetek dzieci mających nadwagę, coraz częściej odnotowywane są przypadki dzieci poniżej 5 roku życia (w roku 2019 było to już 38,2 milionów, czyli 5,6% dzieci w tej grupie).
• Co roku z powodu otyłości umiera 2,8 milion osób. Otyłość zaraz po nadciśnieniu, wysokim poziomie cukru we krwi, zanieczyszczeniach powietrza i paleniu papierosów jest czynnikiem podwyższającym ryzyko przedwczesnej śmierci.
5. Przyczyny powstawania nadwagi i otyłości
Podłoże powstawania nadwagi i otyłości jest bardzo zawiłe i często na pojawienie się tych chorób składa się kilka równocześnie nakładających się na siebie elementów. Problem ten u każdego pacjenta jest bardzo indywidualny i złożony. Wśród wiodących przyczyn otyłości wymienić należy:
• Jako główny czynnik odpowiadający za nadmierną wagę wskazać można zły sposób odżywiania się. Jeśli bilans energetyczny naszego organizmu nie zgadza się, wtedy zbyt duża ilość kalorii zostaje zamieniona w tkankę tłuszczową.
• Brak ruchu i siedzący tryb życia, pozbawiony wysiłku fizycznego.
• Wraz z postępem technologicznym, żywność stała się wysokoprzetworzona, w wyniku czego wiele cennych substancji odżywczych (m.in. witaminy i minerały) traci na wartości. Do jej produkcji używa się tańszych zamienników, zamiast tych zdrowych, jak np.: olej palmowy częściowo utwardzony, czyli tłuszcze typu trans, syrop glukozowo-fruktozowy lub cukier rafinowany oraz różnego rodzaju sztuczne barwniki i konserwanty wydłużające termin przydatności. Dzięki temu artykuły spożywcze są tanie i łatwo dostępne, lecz bardzo niezdrowe.
• Istotny wpływ na kształtowanie się sylwetki mają złe nawyki utrwalane w okresie dojrzewania i predyspozycje rodzinne. Czynnik genetyczny nie jest tu jednak decydującym elementem. Jeśli prowadzisz zdrowy tryb życia, skłonność ta może pozostać uśpiona.
• Stres – w jego wyniku wytwarza się w organizmie kortyzol, który z kolei zaburza procesy metaboliczne i skutecznie utrudnia spalanie tkanki tłuszczowej.
Zobacz także: Jak stres wpływa na ciało?
• Kształtowanie się przyszłych mechanizmów metabolicznych w okresie płodowym. Jeśli w trakcie ciąży dochodzi do stanu niedożywienia, dziecko już w tym ważnym okresie uczy się i utrwala obronny mechanizm oszczędzania energii, w wyniku którego ograniczone zasoby energii odkładane są na zapas w formie tkanki tłuszczowej. Takie zachowanie może doprowadzić do tendencji do tycia i insulinoodporności w kolejnych etapach życia i może być przyczyną zwiększonego ryzyka pojawienia się otyłości. Zagadnienie to zwane jest programowaniem płodu.
• Innymi bodźcami są choroby, którym towarzyszyć może nadwaga czy otyłość. Wymienić można dysfunkcje tarczycy i przysadki mózgowej, wahania hormonalne oraz choroby genetyczne, np. zespół Downa, w których w charakterystykę wpisana jest otyłość.
• Czynniki psychologiczne – kiedy to wiele osób „zajada smutki”.
• Przejadanie się – spowodowane brakiem uczucia sytości, u osób otyłych dochodzi do zaburzeń neurohormonalnych. Leptyna nie działa prawidłowo i nawet po pożywnym posiłku towarzyszy im dalej silny niezaspokojony apetyt.
6. Jakie są konsekwencje otyłości?
Otyłość stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, niosąc ze sobą liczne negatywne skutki m.in.:
• choroby układu naczyniowo-krążeniowego – zawał, udar mózgu, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze lub choroba wieńcowa,
• cukrzyca,
• nowotwory – jelita grubego, nerek, wątroby, prostaty lub trzustki,
• zaburzenia psychologiczne – depresja, problemy z samoakceptacją, lęki czy izolacja od społeczeństwa,
• problemy oddechowe – astma lub zespół bezdechu sennego,
• zaburzenia hormonalne – które mogą doprowadzić nawet do raka jajników, piersi lub macicy,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• choroba zwyrodnieniowa stawów – przez duże obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego,
• żylaki kończyn dolnych i ryzyko zakrzepicy,
• zwiększone jest ryzyko przedwczesnej śmierci.
7. Leczenie otyłości.
Z uwagi na złożoność czynników powodujących otyłość również samo jej leczenie nie jest proste i nie ma jednego, sprawdzonego rozwiązania działającego u wszystkich. Zazwyczaj skuteczna terapia wymaga jednoczesnego połączenia kilku sposób postępowania:
• dieta,
• zmiana nawyków i stylu życia,
• intensywna aktywność fizyczna,
• ograniczenie czynników stresogennych,
• leczenie środkami farmakologicznymi,
• zabiegi chirurgiczne, m.in.: usunięcie nadmiaru tkanki tłuszczowej i skóry lub zmniejszenie żołądka.
W przypadku otyłości – ciężko jest z niej wyjść w pojedynkę. Ważne, aby korzystać z fachowej pomocy lekarzy i dietetyków, którzy doradzą jak właściwie ułożyć dietę i ograniczyć spożywanie za dużych ilości kalorii. Dieta będzie ułożona, tak by dostarczała organizmowi wszystkich potrzebnych składników odżywczych, przy równoczesnym zachowaniu dobrej i zdrowej kondycji. Wymagana jest też współpraca z trenerem personalnym i fizjoterapeutą. Z powodu nadmiernej wagi bardzo obciążone są stawy i aby nie zaszkodzić sobie najlepszym rozwiązaniem będzie ćwiczenie pod okiem specjalisty. Zadba on nie tylko o odpowiedni trening, ale też zmotywuje i doda nieco pewności siebie. Dodatkowo, bardzo często istotna jest również rozmowa i pomoc psychoterapeuty, aby uświadomić osobie otyłej skalę problemu oraz, aby wspólnie wypracować plan działania i uczyć się zdrowych nawyków i eliminować błędy przyczyniające się do osiągania nadmiernej wagi. Warto też zadbać o równowagę mikroflory jelitowej, ponieważ to tam odbywają się ważne procesy przemiany materii i od nich zależy wchłanianie się składników odżywczych oraz ich rozkład. Dlatego pomocna będzie suplementacja probiotykami, prebiotykami czy też przetworami mlecznymi.
8. Podsumowanie – Jak pokonać otyłość?
Redukcja masy ciała w przypadku otyłości jest bardzo trudna i złożona. Wiąże się nie tylko ze zmianą sylwetki, ale jest trwale związana z aspektami psychologicznymi, społecznymi oraz genetycznymi. Chcąc pokonać tę chorobę, trzeba uzbroić się w cierpliwość i codziennie pracować nad sobą, pokonywać słabości, zmieniać swoje nawyki. Na drodze do sukcesu w skutecznej walce z otyłością konieczna jest zmiana sposobu myślenia. Chwilowa dieta, nawet jeśli odchudzi ciało, to po jej zakończeniu szybko można powrócić do starej wagi. Tylko osiągnięcie balansu ciała, ducha i rozumu, czyli podejście holistyczne jest w stanie przybliżyć do uzyskania zdrowej i optymalnej wagi.
